الجزایر کشوری در شمال غربی قاره آفریقا است که ۲۳۸۱۷۴۱ کیلومتر مربع وسعت و چهل و چهار ملیون جمعیت دارد . ۹۹ در صد مردم این کشور مسلمانند و حدود یک در صد مسیحی و یا پیرو سایر ادیان هستند . اکثریت مسلمانان پیرو مذهب مالکی بوده و اقلیتی اباضی مذهب و جمعی هم پیرو مذهب تشیع اند . تصوف و روح معنویت گرایی در بین مردم الجزایر ریشه تاریخی دارد و مردم این دیار علاوه بر مساجد که عبادت گاه اصلی مسلملنلن است ؛ عبادت گاه های دیگری به نام زاویه (خانقاه) دارند که مرکز تجمع و عبادت صوفیان است . برخی شنیده ها حاکی از آن است که حدود ۲۰۰ زاویه فقط در الجزیره پایتخت الجزایر وجود دارد .

مساجد ، زوایا ، بانگ اذان که هر صبح وشام در تمامی قسمت های شهر و روستاها به گوش همه می رسد ، ضرایح اولیا ، حجاب زنان و ریش مردان نشانه های آشکار میزان اسلام خواهی در این کشور است .

حجاب زنان

از آشکارترین نشانه های پایبندی مردم  به ارزش های دینی در جوامع اسلامی نوع لباس پوشیدن زنان یا حجاب آنها است . در این گزارش مختصر نگاهی توصیفی به این نشانه دینداری در بین زنان الجزایری انداختنه و تنوع آن را بیان می کنیم .

سابقه تاریخی

حجاب در جامعه الجزایر هم ، مثل سایر جوامع اسلامی ، دارای ریشه های عمیق در آداب و سنن وفرهنگ مردم  داشته و جزئی از زندگی آنان بوده  است و  در انواع ، اشکال و رنگ های مختلف مطابق با عرف و عادات شهری ، روستایی و قبایلی  به آن پایبند بوده اند .

با گسترش ارتباطات بین جوامع اسلامی و جوامع غربی و تسهیل رفت و آمد بین آنها ، حضور الجزایری ها برای تجارت ، تحصیل و یا تفریح و سیاحت در جوامع غربی به تدریج نشانه های تغییر ذائقه فرهنگی بین آنان پدیدار شد و اشغال الجزایر توسط فرانسه در سال ۱۸۳۰ میلادی و سلطه استعماری یکصد و سی ساله آنها بر الجزایر ، مهاجرت فرانسوی ها به این کشور و مقیم شدن در آن و مبارزه نیروهای اشغالگر با ارزش های ملی و اسلامی به منظور ادغام فرهنگی مردم مسلمان الجزایر در فرهنگ غربی و نابود سازی هویت دینی آنها منجر به تشدید بی حجابی در سرزمین الجزایر شد به گونه ای که بسیاری از انقلابیون الجزایری(مثل جمیله بوپاشا در سنین جوانی) زنانی بی حجاب بودند و حضور زنانی مبارز و انقلابی  با حجاب اسلامی در بین آنان به عنوان یک پدیده استثنایی مورد توجه گزارش گران انقلاب الجزایر بوده است .

با این حال حضور زنان با حجاب  وچادر نیز، در انقلاب الجزایر امری است که توجه همه نویسندگان پیرامون انقلاب الجزایر را به خود جلب کرده و آن را گزارش کرده اند .

البته استعمارگران فرانسوی علاوه بر حجاب زنان به طور کلی خط و زبان الجزایری ها را نیز تغییر دادند به گونه ای که امروزه افراد بالای پنجاه سال الجزایری و حتی برخی از فرزندان جوان آنها را مشاهده می کنیم که به هیچ وجه نمی توانند به زبان عربی یا آمازیغی (زبان بخشی از مردم الجزایر) سخن بگویند.

    با پیروزی انقلاب الجزایر بر علیه استعمارگران فرانسوی و آزاد سازی این کشور مسلمان از سلطه فرانسه ، دولت های ملی حاکم بعد از انقلاب هم به طور عمده ، دولت هایی سکولار بودند و تلاش چندانی  برای احیای ارزش های دینی به عمل نیاوردند .

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و گسترش بیداری اسلامی در جوامع مسلمان که  ازنشانه های آن توجه به ظواهر و شعایر دینی بود ؛ توجه به حجاب در بین زنان الجزایری هم به تدریج پر رنگ تر شد .

      نگارنده برای اولین بار در سال ۲۰۰۲ میلادی به الجزایر سفر کردم آنچه به یاد دارم ، این است که در پایتخت الجزایر جز یک پیرزن که چادر سفیدی تا بالای زانو بر سر داشت هیچ نمونه ای از حجاب اسلامی را ندیدم. البته برخی از دوستان الجزایری اظهار می کنند ، در آن زمان هم بسیاری از زنان مسلمان با حجاب بودند ، ولی پس از ده سال سیاه تسلط اسلام گرایان سلفی و کشت و کشتار و نا آرامی  و سپس شکست آنان ، بسیاری از دینداران برای دوری از اتهام افراطی گری و خشونت ، ظواهر دینی خود را آشکار نمی کردند ، مردان متدین ریش ها را تراشیدند و زنان مسلملن حجاب را کم رنگ کردند .

بار دوم در سال ۲۰۱۲ به الجزایر سفر کردم و  پایتخت الجزایر و برخی شهرهای دیگر را دیدم . در این سفر برخی نمونه های حجاب را در پایتخت مشاهده کردم ولی باز هم بی حجابی که برخی نمونه های آن هم بسیار زننده بود ؛ در بین زنان الجزایری غلبه داشت و با حجابان در اقلیت مطلق بودند .

حجاب در عصر حاضر

اما امروزه در سال ۲۰۱۹ که برای بار سوم به این کشور سفر کرده ام حجاب اسلامی در کشور الجزایر، البته در کنار بی حجابی، رواج کامل دارد .

دولت الجزایر هیچ موضعی درباره حجاب ندارد . زنان از این جهت آزادند و دارای حق انتخاب که با حجاب باشند و یا بی حجاب . اما اکثر  آنها با قناعت عقلی و میل قلبی حجاب را انتخاب کرده و به طور کامل پوشیده اند .

این نکته حائز اهمیت است که در جامعه الجزایر ، پوشش زنان حد وسط ندارد . همه آنان یا بی حجابند و سر برهنه و یا با حجابند و کاملا پوشیده و تار مویی از آنان بیرون از روسری و مقنعه نیست . اما بد حجاب یا شل حجاب که نیمی از سر خود را پوشانده و نیمی را بیرون بگذارند وجود ندارد ؛مگر در بین زنان عشایر که حجاب سنتی خودشان را دارند.

نوع حجاب :

حجاب اسلامی در الجزایر چهار نوع است :

۱- حجاب عرفی : حجاب عرفی به لباسی می گویند که کاملا تمام مواضع بدن جز وجه و کفین را می پوشاند ولی ممکن است تنگ و چسبان و شامل شلوار ، کاپشن و روسری یا مقنعه و در رنگ های متنوع باشد .

این نوع حجاب که بسیار رواج دارد ، به علت تنگ وچسبان بودن ،از سوی متدینان سنتی  این کشورحجاب شرعی محسوب نمی شود .

۲-  حجاب شرعی : حجاب شرعی که در بخشی از خانواده های متدین رایج است ، شامل مانتو ، شلوار و مقنعه در رنگ های تیره (مشکی ، سرمه ای ، قهوه ای و یا خاکستری است)  است ؛ به گونه ای که  بدن  در لباس ، آزاد باشد و برجستگی های بدن آشکار نباشد .

۳- حجاب سنتی کاملا شرعی : این نوع حجاب را اقشار کاملا مذهبی و سنتی ، سلفی ها و وهابی ها به کار می برند که شامل جلباب (چادر) ، شلوار ، مقنعه ، نقاب و یا بوشیه است .

جلباب ، نوعی چادر آستین دار و بلند است که در رنگ های سنگین ، مشکی ، قهوه ای و سرمه ای مورد استفاده زنان الجزایری قرار می گیرد و تعداد زنانی که از این نوع حجاب استفاده می کنند در جامعه الجزایر اندک است .

درتاریخ گذشته زنان پایتخت الجزایر ،جلباب بیشتر به رنگ سفید بوده است وبه آن الحائک می گفته اند.

یکی از مذاهب اسلامی که پیروانی در الجزایر دارد مذهب اباضیه است که زنان اباضی مذهب ،حجابی شرعی کامل دارند که با جلباب  تفاوت دارد.

حجاب آنان پیراهن یا مانتو های بلند  است که تا روی پای زنان را می پوشاند  ؛ به علاوه روسری تیره رنگ وپوشیه سیاه که  جزئی از این حجاب است  .

حجاب اباضی ها

۴- حجاب عشایر : عشایر الجزایر به طور کلی از آمازیغ ها ( بربرها) هستند که مثل عشایر ایرانی لباس های سنتی خاص خود را دارند که دارای رنگ های متنوع وزیبا است در عین حال نوعی تسامح وآسان گیری در مقایسه با حجاب شرعی کامل در آن دیده می شود.

حجاب عشایر (آمازیغ یا بربرها)

گستردگی حجاب در بین زنان و دختران :

مناطق مختلف شهری ، روستایی و پایتخت  الجزایراز نظر در صد پایبندان به حجاب با هم برابر نیست . در شهرستان ها ، جوامع کوچک و روستاها پایبندی به حجاب بیشتر است . حجاب در پایتخت الجزایر نسبت به سایر مناطق ، کمرنگ تر است . با این حال می توان گفت که به طور قطع، میزان پایبندی زنان به حجاب ( در مجموع سه نوع عرفی ،شرعی وکاملا شرعی  آن )در پایتخت ، هفتاد در صد به بالا است و به عنوان نمونه روزی برای کاری به داخل منطقه خوابگاه دختران دانشگاه علوم پزشکی الجزایر رفتم ، جایی که به خاطر وسعت  خوابگاه  و لزوم انجام کارهای اداری و پشتیبانی همیشه جمعی از مردان  در آن حضور دارند ؛ در مدت زمانی که از خیابان های خوابگاه  عبورمی کردم حتی یک دختر بی حجاب ندیدم . همه دختران دانشجو کاملا پوشیده و با حجاب عرفی و یا شرعی  در حال قدم زدن بودند .و این در حالی بود که از سوی مسئولان خوابگاه هیچ الزامی به پوشش حجاب برای آنان نبود .

گسترش حجاب در بین زنان و دختران

در مناطق مختلف پایتخت فقط در یک خیابان به نام شارع دیدوش مراد ، که مرکز خرید و فروش البسه عمدتا زنانه است ؛ بی حجابی بر حجاب غلبه دارد ولی در سایر نقاط پایتخت ، با حجابی جو غالب است .

در ادارات ، شرکت ها ، رستوران ها ، مطب های پزشکان و ... در همه جا  بیشتر دختران و زنان جوان ، بدون هیچ اجباری  با حجاب هستند ، این ترکیب مختلط محجبه و غیر محجبه در بین اعضای یک خانواده هم وجود دارد و بسیار دیده می شود که مادری با حجاب با دو دخترش ، یکی با حجاب و یکی بی حجاب قدم می زنند و یا  در خانواده ای مادر بی حجاب و دخترانش با حجاب هستند .

در یک نگاه کلی ، جامعه الجزایر به سوی رواج و حاکمیت بیشتر ارزش های دینی حرکت می کند و پر رنگ شدن تدریجی حجاب و پوشش زنان نمونه ای از این تحول مثبت به سوی ارزش های اخلاقی و اجتماعی اسلام است .